Hiristiyanligin kabul edildigi yillarda aziz kelimesi, bütün din yoldaslari için kullanilmis ve din ugrunda sehit olanlarin (martirlerin) ölüm yildönümleri dini törenlerle anilmaya baslamistir. Azizler için yapilan törenler, bunlarin genisletilmis seklidir. Azizler arasinda Isa’nin annesi Meryem’in özel bir yeri vardir. O’nu havariler, din sehitleri, dinini açiga vuran ilk hiristiyanlar izler. Ayrica, azizler arasinda bir kismi din sehidi olan bakireler ve dul veya pismanligini dile getirmis kadinlar da bulunur.
Arastirmacilar, gerek hıristiyanliktaki aziz, gerek müslümanliktaki veli kültünün kökenini, bu dinlerin ortaya çiktigi ve yayildigi bölgelerde eskiden var olan bir takim kültlere baglarlar. Aziz kültünün genellikle, eski çagdaki doga kültleriyle, mitolojik tanri ya da kahraman kültlerinden gelistigi anlasilmaktadir. Müslümanliktaki veli kültünün kökeni de islamiyetten önceki putperest kültlere dayanmaktadir (Ocak 1992: 6).
Azizler ve kutsal kisiler Geç Antik Çag’dan baslayarak Bizanslilar’in toplumsal ve bireysel yasamlarinda önemli bir rol oynamislardir. Bizanslilar, günlük yasamlari içerisinde azizlerle çevrelenmisler, yasamlarinin her alaninda onlarin varliklarini hissetmislerdir. Hiristiyanlik ugruna ölen ya da kusursuz bir hiristiyan yasami sürdürerek, Tanrisal dünya ile yakin iliskiler kurduklarina inanilan kisiler, azizlik derecesine yükseltilerek büyük saygi görmüslerdir. Onlara Tanri tarafindan insanüstü güçler bagislandigina ve çesitli mucizeler gerçeklestirebildiklerine inanilmistir (Akyürek 1999: 175).
Evrensellik kazanirlardi
Bizans’in erken döneminde azizlik derecesine yükseltilmek için biçimsel bir süreç yoktur; gücünün kaynagi dünyasal degildir. Kutsal kisiler genellikle önce halk arasinda yerel anlamda kabul görür ve bir sayginliga ulasirlardi. Yavas yavas o kisinin fiziksel kalintilarinin (röliklerinin) etrafinda yerel bir kült olusur; röliklerinin bazi mucizeler gerçeklestirdigi inanci yayilir, ikonalari yapilir, onun adina belli bir gün seçilerek yerel olarak kutlanmaya baslanir, bazen yoldaslarindan biri onun yasamini yazardi. Etkileri ve ünleri yayginlasinca da kilise tarafindan, kilisenin liturjik takvimine ve aziz kayitlarina eklenerek tescil edilir, evrensellik kazanirlardi (Akyürek 1999: 175).
Azizlerin toplumda büyük bir otoriteleri vardi. Kentleri ve insanlari kötülüklere karsi korur, hastalari iyilestirir, mucizeler yaratir, insanlarla Tanri arasinda köprü kurarlardi. Tanri, tipki imparator gibi, siradan insanlar için ulasilmasi güç bir yetke olarak algilandigindan Bizans toplumunda insanlar, Tanri’ya dogrudan ulasmak yerine bu kutsal kisiler araciligiyla ulasmayi tercih etmislerdir (Akyürek 1999: 175).
Kutsal kisiler ya da azizler Bizans kültüründe insanlarin, her biri tek tek bireysel olan istek ve gereksinimlerini, yüceligi geregi bu özel isteklere uzak olan Tanri’ya iletmek yükünü üstlenmislerdir. Azizler insan olmak niteligi ile insanlara, kutsalliklari nedeniyle de Tanri’ya yakin olan kisilerdir. Kisacasi, Bizanslilar hem dünyasal hem de tinsel gereksinmeleri için dogrudan azizlere basvurmuslardir. Aziz öldükten sonra onun islevini, bedeninden arta kalan kemikleri, kullandigi esyalari ve bunlarin parçalari yani rölikleri ile o azizin fiziksel varliginin yerine geçen betimleri yani ikonasi gerçeklestirmistir. Ikona ve rölikler, azizlerin görünmez dünyasini görünür, fiziksel temas ve iletisim kurulabilir, yani “gerçek” kilan araçlardir. Onlarin röliklerine gösterilen saygi aslinda azizin bu parçalarda var olan fiziksel varliginadir (Akyürek 1999: 176).
Bu metinde; Anadolu’da yasamis ve hiristiyanligin ilk günlerinde bu dini yaymaya çalistigi için sehit edilerek veya daha sonra bu dine verdigi hizmetlerden dolayi aziz veya azize derecesi almis kisiler, yaptiklari isler, mucizeleri ve onlar için yapilan kiliseler, tasvir edildikleri anitsal resim örnekleri veya müzelerde segilenen el sanati ürünleri ele alinmistir. Bu tanitim yapilirken azizler kronolojik olarak incelenmis, hiristiyanlarin aziz kabul ettigi kisilerden en önemlisi olan Isa’nin annesi Meryem, havariler, Incil yazarlari ve Anadolu’lu azizler tanitilmistir.
Read More about Dünya’nın 7 harikası
